Cronica
Società da musica Tschlin 1873 -2023
Per cumanzar pudessna dar ün sguard illa cronica in occasiun da la
Festa da giubileum 100 ans Società da musica Tschlin.
Quai dà forsa ün’impreschiun da quel temp avant 50 ons. I segua ün
extrat da quella cronica:
Ils prüms pass malsgürs ha fat la musica da Tschlin a partir da l’an
1873 suot la direcziun da Cla Grand. Ils musicants chi sunaivan
bumbardun e bumbardin, trumbetta, cuntratemp, cornet e
clarinetta sajan stats da las famiglias S-charplaz, Janett, Gustin,
Starlay e Trombetta. In stüva d’ün o l’oter musicant gnivan salvats
ils exercizis. Üna debla glüm da petroglia varà fat straglüschir ils
instrumaints e s-charpas inferradas varan battü il tact da mazurcas,
galops e valzers. Ma davo pacs ans da prosperità stuvet Cla Grand as
retrar da la musica, siand dvantà orb. Seis successur, ün dret
„Kapellmeister”, gnit clamà a bell’ed aposta aint da Zezras. Mayer,
sco ch’el as nomnaiva, giaiva a tabla pro’ls musicants, muossaiva la
saira a leger notas e giodaiva pensiun libra per sai e per sia duonna.
Bainschi ha’l però manà sia scossetta da musicants cun „grand
success“la prümavaira dal 1876 a la Festa d’uffants a Ramosch.
Davo trais mais d’opperusità pigliet il „Kapellmeister“ cumgià, e la
musica chaminet inavant zoppiand vers ün avegnir intschert.
Gian Gianet Cloetta ha lura ramassà dal 1893 ils s-chars musicants
amo existents, e cun agüd dad alch forzas giuvnas e bler curaschi è’l
stat bun da sdasdar nossa musica a nouva vita. Cun schlantsch
s’hana miss landervia ad exercitar, e fingià a Nadal dal listess an
hana sunà davant il bös-chin „sletzt Fensterl“, da Lachner.
In favrer s’ha ris-chada la musica, i saran stats uossa in var dudesch
musicants, da’s prodüer dürant üna sairada da chant e musica a
Strada per üna producziun. Inschmanchablas sun eir restadas per
Cloetta quellas dumengias da prümavaira, ingio cha l’intera
populaziun dal cumün pudaiva assister a producziuns da musica e
chant our’i’l liber. Als 1. Mai 1898 ha gnü lö üna tala festetta in
Palavrain. Il venerà lectur as metta avant ün di serain da
prümavaira, la prada ais ornada cun minchülettas, mats ed homens
tiran a schaibgia o giovan a mazzas, intant chi strasuna cun chant e
musica la prüma chanzun da prümavaira.
Cur cha Cloetta ais parti dal 1904 per Tusan, eiran las vistas per ün
proseguimaint da la musica zuond pitschnas.
Ma fin a Tusan pro Gian Gianet s’ha derasada la nouva, cha la musica
da Tschlin haja darcheu ün dirigent. Seis collega Menin, quella jada
magister a Strada, haja surtut da manar inavant la bachetta.
Cronica in occasiun dal giubileum 150 ons Società da musica
Tschlin
Men Janett ha surtut da diriger la musica dal 1908 ed ha manà
quella fin pro sia mort dal 1963. Da quel mumaint davent ha
cumanzà üna constanza da la musica da Tschlin chi s’ha mantgnüda
fin al di d’hoz! Bainschi sarà stat il nouv cumanzamaint pro’ls prüms
exercizis plüchöntsch stantus. Davo üna producziun publica
dumandaiva’l a sia duonna, üna nativa glarunaisa, co chi saja statta
la musica? Quella haja dat per resposta: „Jo scho recht, nu falsch
tönt’s.“ Quai conferma eir il rapport da la festa chantunala dal 1920
a Filisur: Es wurden verschiedentlich falsche Noten gespielt!
L’instancabla lavur, la perseveranza e la gronda cumpetenza
musicala da Men Janett han lura cumanzà a portar früts. Uschè s’ha
la musica as partecipada in seguit a plü o main tuot las festas
districtualas e chantunalas.
Dal 1927 ha gnü lö a Tschlin l’inauguraziun da la bindera nouva. Il
Fögl d’Engiadina dals 17 mai 1927 rapporta però d’üna Festa da
musica: La festa da musica da Tschlin avet lö dumengia passada. As
partecipadas a la festa han 6 musicas valladras ed üna perfin giò da
San Murezzan da maniera chi’s pudet dir da la VI Festa da musica
Engiadinaisa. La musica da Danuder gnit eir beneventada cun
üsitad’ospitalità.
Ün dals prüms terms culminants illa vita da la società es statta la
Festa da musica chantunala dal 1933 a Bravuogn. Là ha la società
ragiunt ün prüm rang illa terza categoria, 50 puncts pro’l toc da gara
e 49 puncts pro’l toc da lezcha. A la prosma chantunala dal 1937 han
ils experts racumandà da sunar in üna categoria plü ota. La
seguonda guerra mundiala varà lura ün pa impedi da pudair far
prouvas da musica regularas.
Ma apaina fini la guerra sun las musicas gnüdas activas. In
november dal 1945 ha gnü lö üna radunanza dal district per surdar
üna festa districtuala. 5 societats da musica d’eiran interessadas per
manar tras quella, tanter oter eir la musica da Tschlin. Causa chi
d’eira fingià decis cha la festa chantunala dal 1947 haja lö a Scuol,
s’ha Tschlin retrat a favur dal Puschlav. Quella jada nu d’eira avant
man cumposiziuns originalas per musica instrumentala. Uschè
gniva sunà arrandschamaints da musica classica. A la chantunala a
Scuol han els sunà l’uvertüra Ein Morgen, ein Mittag, ein Abend in
Wien e lura, pro la prosma culminaziun, a la Festa Federala dal 1948
a San Galla la fich cuntschainta uvertüra Leichte Kavallerie, tuottas
duos cumposiziuns da Franz von Suppè. In tuot l’istorgia da la
musica es quai stat l’unica partecipaziun ad üna festa federala.
Vers la fin dals ons quaranta o al cumanzamaint dals ons
tschinquanta haja lura dat daplü cumposiziuns originalas, ed in quel
temp ha la musica eir cumanzà a sunar illa prüma categoria
chantunala.
A pensar cha ün cumünin sco Tschlin as masüra in quella categoria
insembel cullas musicas da San Murezzan, da la cità da Cuoira, da
Domat/Ems, da Favuogn, da Landquart e.u.i., schi dà quai ün
remarchabel attestat per la gronda cumpetenza da dirigent e
musicants.
Strets lioms d’amicizcha colliaivan nossa musica eir sur cunfin cun
quella da Danuder e seis stupend dirigent Franz Moriggl. Ils duos
dirigents nu manchantaivan ingünas occasiuns per as inscuntrar.
Da quel temp gniva sper il sunar eir giovà teater, e quai eir tras la
società da musica o’l cor masdà o forsa eir insembel, la redschia
surpiglaiva eir Men Janett. I gniva prestà ün’enorma lavur per la
vita culturala sociala.
Dal 1959 ha la società pudü as praistar per la prüma jada
ün’unifuorma nouva. L’inauguraziun da las unifuormas ha gnü lö la
prümavaira da quel on a Tschlin.
Culminaziuns pro festas chantunalas cul dirigent Men Janett haja
dat amo a Mustér dal 1955 e dal 1959 a Cuoira. Laschain gnir a pled
amo ad ün dals experts da musica:
Zunächst sei eine persönliche Bemerkung gestattet. Der Dirigent
dieser aus dem sanges- und musikfreudigen Engadin zum
Kantonalfest nach Chur gekommenen vortrefflichen Blasmusik ist
Herr Janett, mit seinen 77 Jahren der älteste bündnerische
Blasmusikdirigent, seit über 50 Jahren der gleichen
Musikgesellschaft unermüdlich als musikalischer Leiter dienend!
Quist citat suottastricha amo üna jada la gronda capacità musicala
da Men Janett. Als 2 schner 1963 es quell’era tras sia mort ida a fin.
Üna nouv’era da dirigents cumainza e quai cun Cla Janett, ün dals
figls da Men Janett. Fingià in gün dal 1963 ha gnü lö üna festa
chantunala a San Murezzan. La musica s’ha partecipada illa prüma
categoria cun grond success. Amo quel on ha Felix Janett, eir ün figl
da Men, fundà üna musica da mats. Quai sarà sgüra stat la prüma
musica da mats in Engiadina!
Tras il contact culla musica da Danuder haja dat üna nouva
amicizcha culla musica da Leopoldau a Vienna. Uschè haja dat
inscunters dals da Vienna a Tschlin e dals da Tschlin a Vienna. In
occasiun dad ün da quels viadis a Vienna ha nossa musica dafatta
sunà in preschentscha dal „Bundeskanzler“! Dal 1973, avant 50 ons,
ha la musica pudü festagiar seis giubileum da 100 ons, quai cun üna
festa da tenda da duos dis a Sclamischot. Dürant quella han gnü lö
differentas producziuns musicalas da nossa musica, e natüralmaing
eir da las musicas invidadas.
Nossa società s’ha da quel temp eir ringiuvnida, uschè cha Cla ha eir
gnü la lezcha dad integrar ils musicants giuvens in quel corp. Quai
ha gnü eir ün effet sün la categoria da festa, uschè as haja sunà intant
illa seguonda categoria. Fich buns rapports haja dat pro las festas da
Lenzerheide e da Klosters. Be ün cuort citat our dad ün da quels
rapports: In dieser Verfassung ist das Corps und sein begabter
musikalischer Leiter zweifellos zu einer höheren Leistungsstufe
befähigt. Quai es lura capità dal 1983 pro la festa chantunala a Flem.
L’uniun chantunala da musica ha là adattà las categorias a quellas
federalas. La musica da Tschlin ha tut part a quella festa illa
seguonda categoria, quai chi correspuonda a la prüma categoria dals
ons avant. Dimena, Cla Janett ha manà la musica darcheu sün quel
s-chalin ch’ella d’eira pro seis cumanzamaint sco dirigent. Si’ultima
Festa districtuala es statta quella dal 1985 a Zernez. Davo il concert
dal Firà da Nadal haja dat quel on darcheu ün müdamaint da la
direcziun,
Cla Janett surdà la bachetta a la prosma generaziun, a seis neiv Duri
Janett.
A Silvester dal 1985 ha gnü lö in baselgia la prüma producziun da la
musica cun Duri sco dirigent. Dal 1987 sun las unifuormas dal 1959
gnüdas rimplazzadas. Quella vain amo hoz portada da musicantas e
musicants. E cun l’unifuorma nouva s’ha la musica eir preschantada
quel on a la festa chantunala a San Murezzan. Il success es stat
grond. Quia ün cuort citat dal rapport: Eine Wiedergabe des
Aufgabestückes, die mit zu den Spitzendarbietungen der
2. Klasse gehört.
L’inauguraziun da las unifuormas ha gnü lö ün on plü tard in Plan
Chanvers. Cun üna gronda tenda da festa esa gnü festagià in sonda
saira ed in dumengia cun ün cortegi aint da Martina e cullas
producziuns da las musicas invidadas. La culminaziun d’eira sgüra
l’act d’inauguraziun cun l’istorgia da las differentas unifuormas da
la musica, miss insembel e quintà da Uorschla Janett ed accumpagnà
musicalmaing cun parts da tocs chi gnivan sunats dürant l’epoca da
l’unifuorma actuala. Dal 1994 ha la musica per la prüma jada pudü
concertar illa nouva sala polivalenta da Tschlin. Il toc principal dal
concert d’eira la Titanic da Stephan Jäggi, ün toc cun grondas
pretaisas per musicants e dirigent.
Natüralmaing daja eir darcheu festas da musica districtualas e
chantunalas. Eir a quistas festas as partecipescha la musica illa
seguonda categoria. Pro la concurrenza da marchar dal 1992 a
Favuogn ha la musica ragiunt il prüm rang da tuot il chantun. Davo
la chantunala dal 1997 a Tavo es lura ün on plü tard i a fin il prüm
bloc da Duri sco dirigent.
Natüralmaing cha ün on da musica ha eir ün program cun
evenimaints chi’s repettan adüna darcheu, e quai daspö blers ons.
Quai sun: il concert da l’on, sunar in baselgia, sunar a Büman süllas
plazzas, sunar per festas da cumün, la festa da god in Plan Chanvers
e plü bod gniva dafatta festagiada amo üna seguonda festa da god sün
Plan Munts.
Quel andamaint tradiziunal ha valü eir per Jon Erni, nat e fat ils
prüms pass fin al cumanzamaint da scoula a Tschlin. Per duos ons
ha Jon manà la musica, davo nun esa per el plü stat pussibel da
diriger la musica causa oters ingaschamaints.
Dal 2000 ha Tumasch Melcher surtut la bachetta da nossa musica.
Il temp da Tumasch sco dirigent es stat buollà d’üna
instrumentaziun nouva e da duos festas districtualas, üna a Müstair
e l’otra a San Murezzan. Be cuort ün citat dal rapport da la festa da
Müstair:
Die lebendige, durchwegs überzeugende Interpretation liess dem
korpseigenen, schönen Klang viel Platz. Auch die Agogik fand den
entsprechenden Stellenwert. Alles in allem sehr ergreifend. A la
festa d’inauguraziun dals instrumaints nouvs as haja dudi a la
musica sül palc e lura sco culminaziun da la festa: il concert da la
Brassband Bürgermusik Luzern. Sgüra unic cha quels sun rivats a
Tschlin. A la fin da l’on da musica 2005 ha Tumasch darcheu miss
davent la bachetta.
Uschè surpiglian dal 2006 Duri Janett e Roberto Donchi il timun per
duos ons, in quel temp crouda eir la chantunala a Scuol. Al medem
mumaint ha eir cumanzà Curdin Caviezel sco vicedirgent da la
musica. El es amo hoz üna buna ed instancabla pozza in quella
funcziun.
Eir dürant quist seguond bloc d’operusità da Duri s’han splajats ils
evenimaints da musica tanter l’andamaint tradiziunal e las festas da
musica districtualas e chantunalas. Festas districtualas sun stattas
Silvaplana e Ftan, chantunalas Cuoira ed Arosa. Da las festas as poja
sgüra far resortir ils bels success a las duos chantunalas da Cuoria e
dad Arosa. Tuottas duos jadas d’eira nossa musica pro las bunas da
la terza categoria. Ad Arosa d’eirna dafatta ils prüms da las musicas
chi han sunà davant la listessa giuria! Eir quia ün cuort citat dals
experts:
Tonkultur: weicher Klang, gepflegter Klang, musikalischer
Ausdruck: schöne Gestaltung, Bravo. Tolle Interpretation! A
reguard l’interpretaziun as poja sgüra dir cha quai saja üna gronda
forza da Duri, perquai haja adüna darcheu dat cumplimaints.
Dürant quists ons haja danouvmaing darcheu dat contact culla
musica da Danuder, ün fat allegraivel.
Dals blers concerts da l’on as poja far resortir quel dal 2018 insembel
cun Sara Bigna Janett. Fich impreschiunant co ch’üna musica es
buna dad accumpagnar uschè sensibel ad üna magnifica chantadura,
quai nu s’incleja da sai. Il public d’eira inchantà!
A la fin dal 2019 metta Duri davent la bachetta per surdar quella
lezcha a forzas plü giuvnas.
Armon Caviezel, daspö bod 40 ons musicant pro la musica da
Tschlin, surpiglia da manar quella. Seis cumanzamaint nun es stat
simpel. Cuort avant seis prüm concert es gnü il lockdown da corona
e l’andamaint da musica es plü o main stat bloccà. In avrigl dal 2022
ha la musica lura pudü dar il prüm concert annual suot la bachetta
dad Armon, ün fich bel evenimaint musical!
Quista cronica as basa per gronda part sün las eras dals dirigents.
Ma che füss üna musica sainza paschiunadas musicantas e
paschiunats musicants, sainza comites ingaschats cun fich buns
presidents! Perquai ün grond e merità ingrazchamaint a tuot quellas
e quels chi han contribui lur temp e lur savair per la buna reuschida
da la società da musica da Tschlin dürant ils ultims 150 ons!
Ün cordial grazcha fich pertocca eir a Curdin S. Brunold chi ha miss
a disposiziun blera documainta, saja quai rapports da festas, extrats
da protocols e chartas da correspundenza. Duri Janett